Nowe badanie wykrywa meteorytowy żelazo w wczesnych artefaktach epoki żelaza w Polsce

17 lutego 2025 r. Znak funkcji Ten artykuł został przejrzany zgodnie z procesem redakcyjnym i zasadami Science X. Redaktorzy podkreślili następujące cechy, dbając jednocześnie o wiarygodność treści: sprawdzenie faktów publikacja z recenzją przez rówieśników zaufane źródło korekta przez Sandee Oster, Phys.org Niedawne badanie przeprowadzone przez dr. 

Alberta Jambona i jego współpracowników, opublikowane w czasopiśmie Journal of Archaeological Science: Reports, wykazało obecność żelaza meteorytowego w ozdobach z wczesnej epoki żelaza w Polsce. 

Według dr. Jambona, badanie zostało zainicjowane chęcią poznania pochodzenia przeróbki żelaza. "Celem moich badań jest ustalenie, kto, kiedy i gdzie odkryto przeróbkę żelaza. Aby osiągnąć ten cel, musimy zanalizować żelaza archeologiczne i sprawdzić, czy pochodzą z meteorytów czy zostały przetopione."

 Aby to zrobić, zbadano dwa cmentarze z wczesnej epoki żelaza i ich artefakty żelazne, Częstochowa-Raków i Częstochowa-Mirów, oba położone na południu Polski. Dwa cmentarze, oddalone od siebie o około 6 km, należały do kultury łużyckiej i zostały datowane na okres Hallstatt od C do C/D, około 750-600 p.n.e. Łącznie zebrano 26 artefaktów żelaznych, w tym bransoletki, obrączki na kostki, noże, grotówki i naszyjniki, z różnych grobów. 

Dzięki szeregowi różnych technik analitycznych, takich jak przenośna analiza fluorescencji rentgenowskiej (p-XRF), mikroskopia elektronowa skaningowa (SEM) z detekcją dyspersji energii (EDS) i mikrotomografia rentgenowska, badacze byli w stanie określić rozkład pierwiastków i skład materiałowy artefaktów. Dodatkowo, mikrotomografia rentgenowska pozwoliła badaczom określić wewnętrzną strukturę każdego próbki. 

Dr Jambon i jego współpracownicy stwierdzili, że cztery z artefaktów były co najmniej częściowo złożone z żelaza meteorytowego. Dotyczyły one trzech bransoletek (jedna z nich była używana jako obrączka na kostkę) i szpilki. Bransoletki pochodziły z cmentarza Częstochowa-Raków, zaś szpilka została odnaleziona w Częstochowa-Mirów. 

Mimo pozornej niewielkiej wartości, artefakty z żelaza meteorytowego z Częstochowa-Raków uczyniły z tego miejsca jedno z najbardziej nasyconych meteorytemi stanowisk archeologicznych na świecie, na równi z niektórymi miejscami w Egipcie. 

Na podstawie poziomu niklu w żelazie sugerowano, że artefakty wykonano z meteorytu ataksytowego, wyjątkowo rzadkiego meteorytu żelaznego o wysokiej zawartości niklu. Ze względu na rzadkość meteorytu, zespół zaproponował, że żelazo musiało pochodzić z lokalnego źródła, w bezpośrednim sprzeczności do innego żelaza ziemskiego, które zwykle pochodziło z Alp lub Bałkanów. 

"Mamy podstawy sądzić, że obserwowano upadek, a nie szczęśliwe znalezienie. Meteoryty żelazne mogą być duże (setki kg), ale to może być problem. Duże kawałki są niewykonalne, a konieczne jest oddzielenie małych kawałków (mniej niż 1 kg), co jest praktycznie niemożliwe za pomocą narzędzi z epoki żelaza," wyjaśnia dr Jambon. "W 1830 r. we Francji kawałek żelaza meteorytowego (ok. 600 kg) został rozpoznany przed kościołem w Caille. 

Podejmowano próby wycięcia kawałków w celu zrobienia narzędzi, ale miejscowi się poddali, i żaden przedmiot z żelaza meteorytowego nie został odzyskany." "Jeśli pójdziesz na polowanie po upadku, możesz znaleźć wiele małych kawałków, zanim zostaną one zasłonięte roślinnością. Kawałek ważący jeden kg wykopie w ziemi dziurę około 20 cm głęboki. Gdy pada deszcz, co może się zdarzyć w Europie, takie małe kawałki nigdy nie zostaną odnalezione. Odnalezienie kawałków nadających się do pracy jest bardziej prawdopodobne po obserwowanym upadku." Odkryj najnowsze informacje ze świata nauki, technologii i kosmosu z ponad 100 000 subskrybentów, którzy polegają na Phys.org dla codziennych wglądów. 

Zapisz się na nasz darmowy biuletyn i otrzymuj aktualizacje dotyczące przełomowych odkryć, innowacji i badań, które się liczą – codziennie lub co tydzień. Co ciekawe, żelazo, nawet meteorytowe żelazo, nie było towarem o wysokiej wartości, nawet w epoce żelaza. Ten fakt został dodatkowo potwierdzony przez kontekst, w którym znaleziono artefakty z żelaza meteorytowego, mianowicie w grobach osób płci męskiej i żeńskiej (z dziećmi), podczas pochówków, zarówno inhumacji, jak i kremacji. 

Ta przypadkowość grobów wskazuje, że nie wydaje się, by istniało ograniczenie wieku, płci czy społeczne co do tego, kto mógł być pochowany z żelazem meteorytowym. Dodatkowo, żadne z grobów nie miały dóbr takich jak złoto, srebro, kamienie szlachetne czy importy zagraniczne, co dodatkowo potwierdza, że żelazo meteorytowe zapewne nie było postrzegane jako szczególnie prestiżowe. "W epoce brązu cena żelaza wynosiła około dziesięciokrotność złota; wczesna epoka żelaza spadła drastycznie do mniej niż miedź," wyjaśnia dr Jambon.

Interesujące jest to, że analizy SEM i CT ujawniły dodatkowe szczegóły. Podczas gdy wiadomo było, że żelazo meteorowe było zmieszane z żelazem żużlowym, analiza wykazała słabe wzory pasm na metalu. Ze względu na wysoką zawartość niklu w żelazie meteorowym, wyglądałoby ono biało po stopieniu w porównaniu do ziemskiego żelaza żużlowego, które było czarne.

Możliwe jest, że to mieszanie źródeł żelaza było celowe, aby produkować metale w wzorach. Jeśli to prawda, to sprawiłoby, że te artefakty z żelaza są najstarszą znaną wersją żelaza w wzory, znacznie przed wynalezieniem stali damasceńskiej.

Więcej informacji: Albert Jambon et al, Niebieskie metal dla zwykłych ludzi: Żelaza meteorowe z cmentarzy wczesnożelaznych w Częstochowie (Polska), Journal of Archaeological Science: Reports (2025). DOI: 10.1016/j.jasrep.2025.104982

Informacje o czasopiśmie: Journal of Archaeological Science

© 2025 Science X Network